Frans Duijm, milieuarts, Kenniscentrum Milieu & Gezondheid, GGD’s Groningen, Friesland en Drenthe, oktober 2006

Werkingsmechanisme

Er bestaat een groeiende aandacht voor deeltjes en gassen in de binnenlucht  die schadelijk zijn voor de gezondheid. De markt speelt daar op in. Er worden steeds meer apparaten aangeboden om de lucht te zuiveren met fraaie suggesties over de werking  (plasmacluster, cluster-ionen, natuurlijke scheikundige reactie [Sharp]; Radiant Catalytic Ionisation [Eco-Quest];  plasmatechnologie, fotokatalytisch filter [iTEC], PhotoHydroIonization [Pure Air Man], Electrolyzed Water [Sanyo], virus washer [Sanyo] ).

Mobiele luchtreinigers maken vooral gebruik van vier werkingsmechanismen:

• electrostatische neerslag (precipitatie);
• vorming van negatieve ionen;
• mechanische filtering en adsorptie;
• UV-licht.

Veel luchtreinigers hebben meer dan één werkingsmechanisme.

werkzaamheid

Objectieve rapporten per werkingsmechanisme of per soort apparaat zijn niet beschikbaar en zeker geen vergelijkend onderzoek. Wel staat er een algemene beoordeling op de website van US Environmental Protection Agency (EPA).  Voor het verwijderen van grotere deeltjes fijnstof zijn volgens EPA vooral filters werkzaam. Maar dan moeten zowel de effiency van het verwijdering als de luchtstroom door het apparaat voldoende groot zijn voor de betreffende ruimte, en ze moeten matchen met de bronsterkte en de verdeling van de verontreiniging in die ruimte. Sommige verontreinigingen bevinden zich vooral op de vloer en andere oppervlakken en nauwelijk in de lucht. Luchtzuivering zal nauwelijks invloed hebben op de hoeveel die af en toe in de lucht komt, juist op momenten dat er mensen aanwezig zijn. Luchtzuivering tijdens hun afwezigheid is minder relvant voor het verminderen van de blootstelling via de luchtwegen. EPA zegt daarover heel diplomatiek: er bestaat verschil van mening over een eventueel effect op de hoeveelheid  pollen en huisstofallergenen. Voor het beheersen van blootstelling aan verontreinigingen met een bron binnen een gebouw, moeten volgens EPA de nadruk worden gelegd op ventilatie als hoofdmiddel om allergische reacties te verminderen.

Op de blootstelling aan andere factoren, bijvoorbeeld het kankerverwekkende radon, vindt EPA geen bewezen of te verwachten effecten.

efficiency

Uit de gegevens blijkt in het algemeen dat apparaten wel deeltjes en/of gassen aan de lucht kunnen onttrekken, maar te weinig om in ruimten van enige afmetingen een substantiële verlaging van de gehalten te bereiken. Een substantiële afname vereist een efficiency van tenminste 90% om de concentratie in het betreffende volume plek één orde van grootte te verlagen. Voor veel verontreinigingen is een afname van twee of drie ordes van grootte nodig en dus een efficiency van 99% resp. 99,9%. Als een apparaat dat haalt, is het veelal in een zeer kleine ruimte. Bovendien mag een afname van de efficiency verwacht worden tussen de onderhoudsbeurten in.

emissies

Zonder frequent en goed onderhoud zullen de filters, electrostatische onderdelen en sommige andere delen van de apparaten snel vervuild raken. Ze vormen dan zelf een bron van emissie. Dat heeft negatieve effecten op de gezondheid. Filters enz. moeten dus zeer frequent en goed gereinigd of vervangen worden. Het is dus onvermijdelijk dat dit niet in alle gevallen zal gebeuren. Het is onbekend hoe groot het gezondheidsrisisco hiervan is.

Ook schone luchtreinigers verspreiden stoffen in de lucht, onbedoeld of bedoeld. Bedoeld zijn o.a. geurstoffen en ionen. Sommige daarvan kunnen leiden tot chemische reacties in de lucht, waaruit irriterende verbindingen kunnen onstaan zoals aldehyden. Ionisatoren en electrostatische apparaten produceren o.a. ozon en stikstofoxiden. Deze emissies kunnen ongezonde concentratie bereiken , juist in een kleine ruimte met weinig ventilatie, waarin een luchtzuiveraar een bepaalde werkzaamheid kan hebben, kunnen de gehalten door emissies vanuit het apparaat te hoog oplopen.

effectiviteit

Er is weinig goed onderzoek gepubliceerd over de gezondheidseffecten van mobiele luchtreinigers. De uitkomsten zijn samengevat in een zeer degelijke review (zie bijlage). Daaruit blijkt niet dat ionisatoren een relevante verbetering leveren van de luchtwegfunctie van mensen met astma.

In een aantal gevallen worden luchtzuiveraars ten onrechte gebruikt in plaats van (een deel van) de noodzakelijk ventilatie. Wij hebben daarvan voorbeelden gezien bij mensen met gezondheidsklachten. Eenzelfde probleem is te verwachten met het niet-uitvoeren van brongerichte maatregelen. Een luchtreiniger kan daar vaak niet tegenop.

Verder kan het aanbrengen van een lading op deeltjes in de lucht leiden tot extra neerslag van stof op ongewenste plaatsen. Ook geluid kan een probleem vormen.

afweging

Een luchtzuiveraar kan de gehalten van sommige deeltjes en gassen verlagen, maar het is niet voldoende aangetoond dat het gezondheidsvoordeel hiervan opweegt tegen de risico’s van de verhoging van andere gehalten , tegen het uitblijven van voldoende ventilatie en bronbeheersing en tegen stofneerslag en geluid.

Kortom, er is geen reden om aan te nemen dat de eventuele voordelen van mobiele luchtzuiveraars opwegen tegen de risico’s, kosten en andere nadelen.

Bijlage

Cochrane Database Syst Rev. 2003;(3):CD002986. Ionisers for chronic asthma: Blackhall K. Appleton S, Cates CJ ( Cochrane Airways Group, Department of Community Health Sciences, St George’s Hospital Medical School, London )

BACKGROUND: Previous reports have shown that ion content in the air may have an effect on respiratory function. Results from studies which test the efficacy of air ionisers to reduce asthma symptoms are often inconclusive and their use as a treatment for asthma remains debatable.

OBJECTIVES: We conducted a systematic review of the available evidence to determine the effectiveness of positive and negative ion generators in people with asthma.

SEARCH  STRATEGY: We searched the Cochrane Airways Group Asthma trials register (January 1966 to March 2003), Cochrane Central Register of Controlled Trials (Cochrane Library issue 2, 2003) as well as The Alternative Medicine Database AMED (1985 to March 2003).

SELECTION CRITERIA: Randomised controlled trials (parallel or crossover design studies) comparing ionisers with dummy ionisers (being negative or positive ion emitters), in children or adults with chronic asthma.

DATA COLLECTION AND ANALYSIS: Two reviewers independently assessed titles and abstracts of studies and assessed trial quality. Study quality was determined using two methods:The Cochrane approach to allocation concealment and the five point Jadad scale.

MAIN RESULTS: Six studies were selected for inclusion (106 participants). No results were combined as the studies were all of a crossover design.

EFFECTS OF NEGATIVE ION GENERATORS (five studies)No study reported a significant difference in lung function between ionised and control air (morning Peak expiratory flow (PEF) – three studies; forced expiratory flow in one second (FEV1) – one study). There were no significant differences in symptoms or beta-2 agonist usage between ionised and control air in three studies.

EFFECTS OF POSITIVE ION GENERATORS (one study)This study demonstrated that although positively ionised air was associated with a larger fall in FEV1 with exercise, this did not reach statistical significance. Baseline FEV1 was not demonstrated to be significantly different between treatment groups.

REVIEWER’S CONCLUSIONS: Based on the evidence currently available from randomised controlled trials, a recommendation cannot be given for the use of room air ionisers to reduce symptoms in patients with chronic asthma.