Zowel bij nieuwbouw en renovaties als bij het oplossen van problemen in bestaande gebouwen heeft aanpak aan de bron de voorkeur (artikel 3 Arbowet Arbeidshygiënische strategie).

De praktijk is helaas vaak anders. Noch bij de bouw noch bij de inrichting van kantoren, scholen, woningen en andere niet-industriële gebouwen worden standaard preventieve maatregelen genomen om problemen door statische oplading te voorkomen.

Hooguit staat in het bestek omschreven dat de vloerbedekking antistatisch moet zijn. Over het algemeen wordt aangenomen dat antistatische vloerbedekking voldoende is om problemen te voorkomen. In de praktijk blijkt dat niet het geval te zijn. Praktisch alle nieuwe projectvloerbedekking in Nederland voldoet aan eisen ter voorkoming van personenoplading. Toch rapporteren deskundigen nog steeds een toename van de klachten [16] sinds de onderzoeken uit begin jaren negentig [1,2].

Aanpak bij de bron is in de praktijk in woningen, kantoren, scholen e.d. maar tot op een bepaalde hoogte mogelijk. Er is altijd sprake van twee verschillende materialen die contact maken met periodiek ‘snel lostrekken’ (bijvoorbeeld bij lopen en zitten), de basisvoorwaarde voor statische oplading.

Schoenen zijn bijvoorbeeld van een ander materiaal dan de vloerbedekking. Het dragen van antistatisch schoeisel en dito kleding is in de praktijk alleen mogelijk in de industrie.

De enige strategie die leidt tot een effectieve aanpak is te zorgen dat de elektrische eigenschappen van alle materialen tezamen zodanig zijn dat de verstoring van het evenwicht (ontstaan tijdens het opladen) snel hersteld wordt. In het geval van vloerbedekking komt dit erop neer dat het totaalpakket van vloerbedekking, lijm, onderlaag etcetera voldoende geleidend is opdat de lading die tijdens het lopen e.d. ontstaat snel weg kan stromen. Over het algemeen wordt gesteld dat voor het totale systeem (pakket) van mens via vloerbedekking tot de aarde de elektrische weerstand niet meer dan 10⁹ tot 10¹⁰ Ω mag zijn.

Er kunnen maatregelen genomen worden op gebouwniveau, installatieniveau, inrichtingsniveau, gebruiksniveau en kledingniveau. Met nadruk wordt er nogmaals op gewezen dat het uitvoeren van slechts één maatregel van de lijst niet altijd tot het gewenste resultaat zal leiden. Een combinatie van maatregelen is in de regel noodzakelijk om klachten ten gevolge van statische elektriciteit te voorkomen c. q. bestaande klachten op te lossen.

1. Gebouw
   • geleidende ondergrond
     Een te hoge elektrische weerstand van de ondergrond (>10¹⁰ Ω) heeft een negatief effect op de werking van antistatische vloerbedekking.Over het algemeen wordt gesteld dat materialen die veel water bevatten, een voldoende lage elektrische weerstand hebben om de lading te laten afvloeien. Bij een jaargemiddelde van de relatieve luchtvochtigheid van meer dan 40% à 50% zullen een cementdekvloer en een estrichvloer genoeg water bevatten om in de regel in voldoende mate geleidend te zijn.In het geval dat de luchtvochtigheid ‘s winters regelmatig onder de grens van 40% zal komen (gebouwen met relatief veel ventilatie, relatief weinig vochtbronnen), dient de dekvloer te worden geaard.
   • zwevende dekvloeren
     De elektrische weerstand van de isolatielaag onder de vloer kan te hoog zijn om een redelijke doorgangsweerstand te krijgen. Aarding (het maken van een elektrische verbinding tussen de toplaag van de zwevende dekvloer en de ondervloer) is dan noodzakelijk.
   • houten vloeren
     Houten vloeren of vloeren die uitgevlakt worden met spaanplaat, multiplex, hardboard of isolatieplaten hebben in de regel een te hoge doorgangsweerstand. Bij 50% relatieve luchtvochtigheid is de doorgangsweerstand vaak meer dan 10¹⁰ Ω, met name bij wat dikkere vloerdelen en vloerplaten. Een oplossing die meestal werkt, is het aanbrengen van banen koper- of aluminiumfolie met een onderlinge afstand van 1 à 2 meter op de platen die geaard worden. Het is hierbij belangrijk dat de folies voldoende robuust zijn om niet te scheuren ten gevolge van werking van de vloer en/ of mechanische belasting van de vloer.
   • deurklinken en trapleuningen
     Vaak treedt hinder op bij het openen van deuren en het vastpakken van roestvrij stalen trapleuningen. Een te snelle ontlading kan voorkomen worden door bij nieuwbouw en renovaties te kiezen voor niet-metalen materialen voor de deurklink, bijvoorbeeld kunststof, hout, glas of porselein. Trapleuningen kan men in plaats van in staal e.d. kiezen in hout of kunststof laten uitvoeren.
   • glazen traptreden
     Zuiver glas is uitermate geschikt om statisch op te laden. Of het glas dat voor een trap gebruikt wordt, uiteindelijk dezelfde hoge elektrische weerstand heeft als ‘standaardglas’ , hangt af van de oppervlaktebehandeling en de elektrische eigenschappen van de eventuele folies zoals die soms bij gelaagd glas worden toegepast.
     Indien gekozen wordt voor een glazen trap, zouden vooraf de elektrische eigenschappen van het materiaal getest moeten worden. Alleen maatregelen ter voorkoming van ontlading aan de roestvrijstalen trapleuning is dan niet voldoende. Een – door het lopen over de trap – opgeladen persoon kan zich immers ook elders pijnlijk ontladen.
   • overige traptreden
     Houten treden kunnen in theorie, met name als ze afgewerkt zijn met een zeer harde kunststoflak, bijdragen tot statische oplading. In de praktijk komt dit evenwel nauwelijks voor. Voor treden afgewerkt met vloerbedekking en/ of rubber gelden dezelfde eisen als wanneer vloerbedekking wordt toegepast in een verblijfsruimte. Bij stenen treden zijn geen problemen te verwachten
   • deuren
     Deuren spelen geen rol van betekenis bij statische oplading. Bij het langs een deur ‘strijken’ als men hem passeert, ontstaat er immers geen nauw contact, dus ook geen oplading. De keuze van het materiaal waaruit de deur is opgebouwd en het type afwerking (verf, lak) is dan ook niet kritisch.
2. Installatie en luchtbevochtiging
   • luchtverwarming
     Bij gebouwen met luchtverwarming is de relatieve vochtigheid beduidend lager dan bij gebouwen met conventionele radiatoren of andere stralingspanelen (tenzij voorzien is in bevochtiging, zie hieronder). Goede preventieve maatregelen zoals antistatische vloerbedekking en stoelen, slecht geleidende deurklinken e.d. zijn in gebouwen met luchtverwarming dus extra belangrijk ter voorkoming van problemen met statische elektriciteit.
   • bevochtiging
     In gebouwen met mechanische ventilatie waarin op korte termijn geen maatregelen, zoals antistatische vloerbedekking en meubilair, te realiseren zijn, kan als tijdelijke (nood)oplossing gekozen worden voor luchtbevochtiging. De elektrische eigenschappen van materialen verbeteren zich immers bij toename van de materiaal vochtigheid.Bij de keuze van het juiste setpoint van de relatieve vochtigheid dient een goed evenwicht gevonden te worden tussen:
     • voorkomen van de ernstigste klachten over statische elektriciteit (een hoge r. v. is hiervoor gunstig);
     • voorkomen van microbiologische verontreiniging van het ventilatiesysteem en beperken van de groei van micro-organismen elders in het gebouw (een te hoge r.v. dient voorkomen

     In gebouwen waar problemen met statische elektriciteit (tijdelijk) aangepakt worden door het verhogen van de luchtvochtigheid, lijkt een r.v.-setpoint van ca. 40-50% goed te zijn.

     Wat betreft het type bevochtiging wordt opgemerkt dat stoombevochtiging of een vergelijkbaar veilig systeem minder problemen kent met microbiologische verontreinigingen dan andere typen. Kamerbevochtiging moet afgeraden worden op grond van de slechte beheersbaarheid. Zorg verder voor goed hygiënisch onderhoud van de bevochtigingssectie.

3. Inrichting
   • antistatisch tapijt
     Kies bij nieuwbouw en renovaties vloerbedekking die voldoet aan de Duitse norm 51346 [17]. Het meeste nieuwe projecttapijt van de grote fabrikanten voldoet hieraan. Het gaat hier dan om vloerbedekking die is voorzien van een geleidende coating of waarin een geleidende vezel (bijvoorbeeld van koper) is meegeweven. De laatste oplossing is in de praktijk meestal het meest duurzaam.
     Vraag altijd aan de fabrikant een certificaat waarin zowel de gemeten lichaamsspanning volgens de loopproef staat als ook de elektrische eigenschappen (oppervlakte- en doorgangsweerstand).
     Indien geen eisen worden gesteld aan de lijm, kan dit het effect van het antistatisch tapijt tenietdoen.
   • antistatische stoelen
     Kies voor stoelen die voldoende geleidend zijn: geleidende wieltjes (lage weerstand stoelframe – vloer) en antistatische bekleding. Vraag altijd aan de fabrikant om een testcertificaat te overleggen.
   • beeldschermen en computers
     Voor computerapparatuur zijn in de Zweedse norm MPRII en TCO-99 [1] eisen gesteld aan de statische oplading van computermonitoren. De beeldbuis mag geen hogere oppervlaktespanning krijgen dan 500 V Deze norm is vooral opgesteld om te voorkomen dat de beeldbuis te veel invloed krijgt op de stofhuishouding.
   • wand- en plafondafwerkingen
     Aan afwerkingsmaterialen voor wanden en plafond behoeven ter voorkoming van statische oplading geen eisen gesteld te worden. In de praktijk zullen gebouwgebruikers immers geen nauw contact maken met deze materialen.
   • bureaus, telefoons e.d.
     In de praktijk blijken bureaus, telefoons e.d. in normale omstandigheden nauwelijks bij te dragen tot statische oplading. De keuze van de materialen is dan niet kritisch, zeker niet als ze periodiek schoongemaakt worden met een vochtige doek. De reinigingsmiddelen laten namelijk een enigszins geleidende film achter.
   • ventilatieroosters
     Het staat niet vast dat statische oplading de oorzaak is van het neerslaan van stof op roosters en rondom ventilatieopeningen maar het is zeker niet uitgesloten.Preventief kan gekozen worden voor goed geaarde metalen roosters (directe aansluiting op goed geaarde luchtkanalen) of voor roosters met een voldoende dikke niet-geleidende coating).
     Bij producten op gips-, kalk- of cementbasis is de elektrische weerstand meestal voldoende laag om problemen te voorkomen. Van andere producten is dat niet op voorhand aan te geven.
4. Beheer
   • antistatische spray
     De elektrostatische eigenschappen van tapijt/vloerbedekking kunnen verbeterd worden door de toepassing van een antistatische spray. Nadeel is dat deze behandeling regelmatig herhaald moet worden. Daarnaast belasten de meeste sprays de binnenlucht met Vluchtige Organische Stoffen (VOS). Dit kan tijdelijk leiden tot luchtwegirritaties e.d.
   • waslaag en ‘geleidende’ schoonmaakmiddelenBij klachten in ruimten met gladde vloerbedekking kan gedacht worden aan het aanbrengen van een waslaag ter verbetering van de geleidende eigenschappen van de vloerbedekking. Groene zeep werkt over het algemeen ook. Nadeel voor sommigen is de geurbelasting die daarbij optreedt.
5. Kleding en schoeisel
   Binnen kantoren, scholen, woningen e.d. zijn de mogelijkheden om eisen te stellen aan schoeisel en kleding in de praktijk zeer beperkt. Simpel omdat de antistatische eigenschappen van gewone schoenen en kleding niet getest worden en daardoor onbekend blijven.
   Katoen is een stof die in de praktijk bij normale luchtvochtigheden weinig probleem geeft. Mensen die zeer gevoelig zijn voor ontladingen, kan aangeraden worden katoenen kleding te dragen. Wat schoeisel betreft is het in extreme gevallen raadzaam schoenen met leren zolen te dragen. Een optie is ook het dragen van gezondheidssandalen van een bekend Duits merk. Hiervan is een speciale antistatische uitvoering verkrijgbaar [18].
6. Praktische noodmaatregelen
   Een methode om de ontlading minder pijnlijk te laten zijn, is het eerst aanraken van stalen kasten e.d. met de knokkels van de hand.
   Schoenen kunnen goed ontladen worden door een geleidend voorwerp (aluminium plaat, geleidende mat) voor stalen kasten e.d. te leggen. In veel gevallen leidt dit reeds tot de gewenste ontlading van het lichaam.