Uit onderzoek blijkt dat een kwart tot een derde van de kantoorwerkers regelmatig hinder ondervindt door statische elektriciteit (‘schokjes’). Ook elders (scholen, woningen, gezondheids­zorg e.d.) komt deze klacht vaak voor. Bij het ontstaan van klachten over statische elektriciteit zijn twee mechanismen van belang:

1. de oplading
2. de ontlading.

Elektrostatische oplading

Ten onrechte wordt vaak gedacht dat wrijving de oorzaak is van elektrostatische oplading. De werkelijk oorzaak is: twee verschillende materialen die in nauw contact met elkaar worden gebracht (fase 1), en vervolgens (snel) van elkaar worden gescheiden (fase 2).

Tijdens de eerste fase ‘lenen’ atomen van de ene stof elektronen van de andere (op voorwaarde dat de twee materialen sterk genoeg op elkaar gedrukt worden). Stoffen die zelf weinig vrije elektronen kennen, doen dat over het algemeen sterker dan materialen die meer geleidend zijn.

Tijdens de tweede fase (de scheiding) stromen niet alle elektronen (negatieve ladingsdragers) terug naar het materiaal waar ze oorspronkelijk aan verbonden waren. Voorwaarde is wel dat de scheiding voldoende snel plaatsvindt. Het ene materiaal wordt hierdoor negatief geladen en het andere materiaal met het tekort aan elektronen positief.

In kantoren, scholen, gezondheidszorggebouwen en dergelijke ontstaat de grootste oplading van personen door het lopen en het opstaan uit stoelen. In sommige gevallen speelt ook het rijden met bijvoorbeeld kantoorstoelen of linnenkarren een rol.

Het lopen over een ‘ouderwets’ (niet antistatisch) synthetisch tapijt kan binnen tien seconden een lichaamsspanning veroorzaken tot 15.000V (!). Bij het opstaan uit een stoel zijn lichaamsspanningen tot meer dan 3000 V mogelijk.

Elektrostatische ontlading

De werkelijke hinder ontstaat pas bij de ontlading. Als een opgeladen persoon een neutraal geladen voorwerp (dat in contact staat met ‘de aarde’) vastpakt, dan vindt er een ontlading plaats. Het verstoorde evenwicht in elektronen wordt dan hersteld.

Men voelt een schok tijdens de ontlading als men vooraf tot minimaal 1500 à 2500 Volt is opgeladen. Met name als het bewuste voorwerp een goede geleider is, zoals bijvoorbeeld het geval is bij het aanraken van stalen kasten en metalen deurklinken, dan zal de ontlading relatief snel plaatsvinden c.q. is er – zeer kort – sprake van een relatief hoge stroomsterkte. Hoe hoger de piekstroom, hoe groter de schok.

Wanneer de elektrische weerstand tijdens de aanraking relatief hoog is (maar ook weer niet te hoog), ontstaat er een relatief langzame ontlading zonder hinderlijke schokken.

Invloed relatieve vochtigheid

Het beheersen van de relatieve vochtigheid (r.v.) door middel van bevochtiging ‘s winters wordt nogal eens gezien als een probaat middel om hinder door ‘schokjes’ te voorkomen. Het is waar dat de elektrische eigenschappen van materialen veranderen door verhoging of verlaging van de materiaalvochtigheid. Met name de mate van oplading zal ‘s winters bij de dan optredende lagere luchtvochtigheden binnen dus sterker zijn dan ‘s zomers.

De nadelen van luchtbevochtiging – het vergrote risico op microbiologische verontreiniging en verbetering van de levensvoorwaarden van de huisstofmijt – zijn zo groot dat bevochtiging in principe als een ‘noodgreep’ gezien dient te worden.

Aanpak aan de bron oftewel selectie van inrichtingsmaterialen die een te grote oplading bij het lopen en opstaan voorkomen, dient de voorkeur te hebben.

Normen en richtlijnen

Er zijn in de arbo- en de bouwregelgeving geen bepalingen opgenomen ter beperking van overlast ten gevolge van statische elektriciteit.

Wel bestaat er een aantal normen ter beperking van overlast ten gevolge van statische elektriciteit door vloerbedekking. Deze normen zijn overigens vooral ontwikkeld voor testdoeleinden vanfabrikanten en in mindere mate voor onderzoek in de praktijk. .Relevante normen zijn bijvoorbeeld NEN-EN 1815 ‘Veerkrachtige vloerbedekkingen en tapijten – beoordeling van het elektrostatisch gedrag’, en de Duitse ontwerp-norm DIN 54346 ‘Klassifikation des elektrischen und elektrostatischen Verhaltens von Bodenbelägen und Bodenbeschichtungen’.

Voorkomen en beperken

Problemen ten gevolge van statische elektriciteit zijn voor eendeel te voorkomen of te beperken met o.a. de volgende maatregelen:

• Kies bij nieuwbouw en herinrichting voor antistatische vloer­bedekking die voldoet aan DIN 54346. Dit voorkomt problemen, met name wanneer de vloerbedekking op een niet-isolerende ondergrond gelegd wordt. Ook de lijm(laag) moet voldoende geleidend zijn.
• Kies bij aanschaf van nieuw meubilair voor antistatische stoelen (goed geleidend onderstel e.d.) of tenminste stoelbekleding die antistatisch is.
• Een zeer probaat middel om in bestaande situaties met niet-­optimale inrichtingsmaterialen hinder te beperken is: eerst met de knokkels metalen voorwerpen aanraken voordat deze met de vingers worden vastgepakt. De vingertoppen bevatten namelijk veel meer gevoelige zenuwen dan de knokkels.
• De hinder kan verder beperkt worden door deurklinken, trapleuningen, kasten e.d. in hout of kunststof uit te voeren en niet in metaal. De voorkeur gaat echter uit naar aanpak aan de bron, oftewel voorkomen dat men te sterk kan worden opgeladen.