Katalysator in muurverf tegen stank

De verf is toegepast in de portieken van een aantal naoorlogse flats in de Utrechts wijk Kanaleneiland om de overlast door zweet-, bak-, rook- en etenluchten aan te pakken.

Ofschoon ik de flats niet ken vermoed ik dat er totaal geen ventilatiemogelijkheden in deze portieken aanwezig zijn. Overlast door stank ontstaat dan al snel.
Ventilatie is de meest effectieve manier om stank en andere geuren af te voeren. Mij is daarom niet geheel duidelijk waarom voor deze aanpak gekozen is.

Wel kan ik me voorstellen dat het schilderen van de portieken zeer effectief is om de stank die in de loop van de jaren in muren getrokken is, te bestrijden. Een verf die dan de organische verbindingen afbreekt is effectiever dan een verf die dat niet kan.

Verantwoordelijkheid adviseur

In ARBO-besluit staan in hoofdstuk 2 afdeling 5 Bouwproces eisen waaraan in de ontwerpfase rekening gehouden moet worden. Ook in deze fase moet een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) van de (mogelijke) gevaren opgesteld moet worden.

Voor injectiemiddelen geldt dat bij het verwerken ervan gevaren en gezondheidsrisico’s kunnen optreden. Om deze te kunnen beoordelen dient beschikt te kunnen worden over het zogeheten veiligheidsblad van het product.

Deze regel uit het ARBO-besluit impliceert dat adviseurs – ook in de adviesfase – zich moeten vergewissen dat of een product veilig toegepast kan worden en welke maatregelen genomen moeten worden.

De discussie over de verantwoordelijkheid van de adviseur is momenteel zeer actueel. De brand in Catshuis in 2004 is veroorzaakt door het ontbranden van de dampen van een oploshoudende verf. Dergelijke verven zijn voor binnen niet meer toegestaan.

Onder de rechter is de vraag of de verf gekozen is door het schildersbedrijf of dat de keuze bepaald is door de Staat. In het laatste geval zou de Staat gelet op het ARBO-besluit verantwoordelijk zijn.

Drainage tegen capillair vochttransport

De reden dat ik hieraan dacht was in gelegen in het feit dat in het advies van het adviesbureau werd voorgesteld om een drainage aan te leggen om zo het vochtprobleem door capillair vochttransport op te lossen.

In Duitsland wordt wel vaker een drainage vaak toegepast. Er is zelfs een DIN-norm waarin het beschreven wordt. Overigens altijd in combinatie met andere maatregelen om de waterdichtheid van de constructie aan de buitenzijde te waarborgen.

Ogenschijnlijk lijkt het een prima oplossing want hiermee lijkt de bron te worden aangepakt. Maar de werkelijkheid is anders.

In weilanden worden door boeren vaker drainagesystemen aangelegd. Hiermee wordt de grondwaterstand verlaagd. Evenwel blijft er nog meer dan meer dan genoeg vocht in de bodem over. Het feit dat gras groeit op weilanden met een drainagesystem bewijst dat.

Vertaald naar gebouwen met souterrains of kelders betekent het voorbeeld van het gras dat het aanleggen van een drainagesysteem slechts een beperkt effect heeft. Boven de aanlegdiepte van de drainage is er geen sprake meer is van waterdruk. Maar er is nog altijd sprake van een hoge vochtbelasting.

Bij een poreus materiaal als metselwerk zal deze (hoge) vochtbelasting zorgen voor capillair vochttransport. Om dit vochttransport tegen te houden zijn andere maatregelen nodig dan een drainage systeem.

Er zijn voorbeelden van gevallen dat het draineren tot gewenste resultaat heeft geleid. Dit is verklaarbaar. Soms is het wegnemen van de piekbelasting voldoende. Maar in veel gevallen is het niet meer dan een aanvullende maatregel waarvan ook afgezien kan worden.

Een ander facet is dat een drainagesysteem regelmatig gereinigd moet worden want anders raakt het verstopt. Boeren reinigen daarom hun drainagesysteem regelmatig. In het advies stond daar niets over zodat over enkele jaren het effect van de drainage verdwenen zal zijn.

Saneerpleisters in kelders

De laatste jaren worden saneerpleisters meer en meer in Nederland toegepast. Daar het om een voor Nederland vrij nieuw produkt gaat, gaat er in de praktijk weleens iets fout.

Saneerpleisters hebben een zeer hoog poriënvolume. Door dit hoge poriënvolume richt de volumevergroting die optreedt bij de kristallisatie van zouten geen directe schade aan. Voorwaarde is wel dat de plaats van droging, het zogehten verdampingsfront, in het stucwerk ligt. De plaats van het verdampingsfront wordt mede bepaald door de condities in de ruimte. In een droge ruimte is de droging goed en zal het verdampingsfront dieper in de saneerpleister liggen. In vochtige ruimte ligt het verdampingsfront aan het oppervlak.

Daar kelders vaak koel zijn, is de relatieve luchtvochtigheid daar zeer hoog. Dit is een fysisch gegeven. Dit impliceert ook dat het verdampingsfront aan het oppervlak komt te liggen. Dit betekent ook dat de zouten aan het oppervlak zullen kristalliseren. Of te wel er ontstaat zoutuitbloei. Dit kan binnen 1 jaar optreden. Het is daarom aan te raden vooraf goed te onderzoeken wat het klimaat in de kelder is alvorens een saneerpleister toe te passen.

Een voorwaarde is dat de verf waarmee het stucwerk wordt aangewerkt, voldoende dampopen is. In het WTA-Merkblatt Sanierungsputze staan hiervoor eisen. Daar er verven zijn, die veel beter presteren dan de eis van WTA legt ik de lat meestal hoger.

Helaas beseffen niet alle opdrachtgevers of hun schilders het belang van een dampopen verf onvoldoende en wordt alleen naar de reclamekreet op de bus gekeken in plaats van de specificaties. Het gevolg van het schilderen met een verf die onvoldoende dampopen is, is dramatisch. Het verstoort de werking van de saneerpleister. Hierdoor wordt het beooogde doel niet bereikt. Er zal na verloop van tijd zoutuitbloei ontstaan en de schade aan de toplaag van het stucwerk.

Radon in woningen

De concentratie van radon in de lucht hangt uiteindelijk af van vooral de ventilatie. In de praktijk blijkt dat op een uitzondering na de bronsterkte niet bepalend is voor de concentratie.

Een aantal jaren geleden is besloten om geen stralingsprestatie eis in het Bouwbesluit op te nemen. De belangrijkste reden hiervoor was dat de uitkomsten van de blootstelling vooral bepaald worden door het ventilatievoud (het aantal keren per uur dat de lucht ververst wordt).

Eén dezer dagen hoorde ik van een client van mij dat een ambtenaar van VROM hem had verteld had dat radon een groot risico is en dat de meting van de radonconcentratie een absoluut vereiste is om het binnenmilieu te beoordelen.

Als je het mij vraagt, dan weet de ambtenaar in kwetsie niet wat het standpunt van VROM is en hoe terecht dit is. En nog minder hoe het standpunt van VROM tot stand gekomen is: Een goed binnenmilieu begint met een goede ventilatie. En dat geldt ook voor radon.

Wanneer stroomt water uit een porie

De verklaring voor het opzuigen kan eenvoudig worden verklaard. De moleculen van de baksteen of de mortel trekken harder aan de moleculen van het water dan hun onderlinge bindingskracht. Hierdoor wordt het water als het ware langs de wand van de porie omhoog getrokken. Dit gaat door totdat de zwaartekracht de beperkende factor wordt of doordat het einde van de porie bereikt wordt.

Als het water het einde van de porie bereikt heeft, dan verwachten de meeste dat het water uit de porie zal stromen. Niets is minder waar. Dezelfde aantrekkingskrachten van de moleculen van de baksteen zorgen ervoor dat het water niet uit de porie stroomt. Dit laatste realiseren slechts weinigen.

Als het wel uit de porie stroomt, dan moet er sprake zijn van een externe kracht. Dit kan de zwaartekracht zijn. Maar ook winddruk kan hiervoor zorgen. Overigens moet de externe druk voldoende zijn om de stromingsweerstand te overbruggen.

Calcium-silicaat isolatie

Toen ik in 2003 voor een project koos voor calciumsilicaat isolatie toen bleek dat het materiaal niet Nederland niet leverbaar was. En niemand was bereid dat te leveren in de hoeveelheid die nodig was. Minimaal moesten er 3 pallets afgenomen worden. Daar niemand raad wist met de 2,5 pallet die overbleef, is er van afgezien.

In de WTA Almanak 2007 las ik tot mijn verbazing dat duitse adviseurs voor het Rijksmuseum nu de toepassing van de calciumsilicaatplaat onderzocht hadden en dat de isolatie van het gebouw van Cuypers hiermee te realiseren valt. Een verrassende ontwikkeling. Hopelijk wordt hierdoor het materiaal meer geaccepteerd want het heeft voor bestaande situaties een aantal voordelen dat andere niet hebben.

Water in de kruipruimte

Er werd door de deskundige van TNO, de heer Van de Ven, een betoog gehouden dat door het verlagen van de grondwaterstand de problemen zouden verdwenen. Dit werd bevestigd door een Tweede Kamerlid.

Het is jammer dat er geen bouwfysicus aan het woord gekomen is. Die had kunnen vertellen dat de kans groot is dat de problemen met de muggen door het verlagen van de grondwaterstand zullen verdwijnen.
Dat geldt niet of slechts ten dele voor de stankproblemen en ook niet voor het vochtige binnenklimaat in de woningen.

Behalve in kruipruimten met een folie op de grond heerst er ook zonder water in de kruipruimte een hoge relatieve vochtigheid in de kruipruimte. Meestal meer dan 90 à 95%. In de kruipruimten van woningen gebouwd op hoge zandgronden kan het in de winterperiode lager zijn.

Omdat dit een gegeven is, zijn er in het Bouwbesluit, waaraan TNO sterk betrokken was, eisen opgenomen voor de luchtdichtheid van de begane grondvloer. Met deze eisen wordt voorkomen dat (teveel) vochtige lucht uit de kruipruimte in de woning komt. Heel bewust is er voor gekozen om geen eisen aan water in de kruipruimte te stellen. Het zou namelijk geen kennelijk effect hebben.

Wat mij verbaast is dat de deskundige kennelijk niet nagedacht heeft over hoe de muggen in de woningen komen. Vrijwel zeker komen deze muggen binnen langs de doorvoeringen in de begane grondvloer voor de riolering, waterleidingen etc. Aannemers en loodgieters vergeten nogal eens deze goed af te dichten. De bewoners van deze woningen zouden geholpen zijn als de luchtdichtheid van de begane grondvloer getest zou worden.

Uit mijn eigen praktijk weet ik dat er twee situaties zijn waarbij de eisen van het Bouwbesluit onvoldoende zijn. Dit geldt voor het geval dat de stank in de kruipruimte te sterk is. Dat kan het gebeuren als de stank door de begane grondvloer onvoldoende wordt tegengehouden. Het kans hierop is met name groot bij de zogeheten “broodjesvloeren” die bestaan met betonnen balkjes met daartussen isolatie-elementen. Vanwege de geringe dikte biedt de druklaag van beton onvoldoende weerstand tegen de stank.
De eisen van het Bouwbesluit zijn ook onvoldoende als onder de woning de slecht geïsoleerde buizen van de verwarming lopen. Als de kruipruimte te zeer verwarmd (boven kamertemperatuur) wordt dan bieden de lichte vloerconstructie onvoldoende weerstand tegen het damptransport.

De woningen uit het voorbeeld van Kassa zijn nieuwbouwwoningen. Het zou mij niet verbazen dat ze voorzien zijn van een gebalanceerd ventilatiesysteem. Helaas gebeurt het tevaak dat de bewoners opgezadeld worden om geluidsoverlast door deze systemen daar ze niet goed aangelegd zijn. Uit de wijk Vathorst bij Amersfoort weten we dat geluidsoverlast leidt tot het uitschakelen van het ventilatiesysteem met als gevolg dat er geen ventilatie is.
Ik denk dat deze mensen meer geholpen zijn als ook daaraan eens goed gekeken wordt. De focus op het water in de kruipruimte is mij veel te éénzijdig.

Hoe werken injectiemiddelen?